KRAUTROCK: ΘΕΛΕΤΕ ΛΙΓΟ ΛΑΧΑΝΟ ΜΕ ΤΟ ΡΟΚ ΣΑΣ;

Είναι οπωσδήποτε παράταιρο και υπερβολικά τολμηρό να προσπαθεί κανείς να κλείσει μέσα στα στενά όρια της ανθρώπινης λογικής έννοιες και εκφάνσεις του ανθρώπινου πνεύματος, πράγματα δηλαδή που από τη φύση τους διακρίνονται από σχετικότητα και ελευθερία. Η καλλιτεχνική δημιουργία αφ’ εαυτής θα μπορούσε να παρομοιαστεί με ταχύ αιλουροειδές ή με το αεικίνητο νερό ποταμού. Γιατί ποιος πραγματικά είναι σε θέση να τιθασεύσει τον νου και την ευαισθησία;

Υπάρχει ωστόσο η ακόρεστη ανάγκη για επικοινωνία, κι αυτή δεν μπορεί να κτιστεί παρά μόνο με τη βοήθεια της λογικής. Την τελευταία επιστρατεύουμε τώρα που αποτολμούμε τη σκιαγράφηση του σημαντικότερου αφανούς κινήματος της μεταπολεμικής «ποπ» μουσικής, του λεγόμενου “Krautrock”. Το δεύτερο συνθετικό είναι καθαρό σαν νεράκι, τι γίνεται όμως με το πρώτο; “Kraut”, όπως «λάχανο» ή «βοτάνι», ακόμα και «ναρκωτικό». Επίσης, “Kraut”, παρωνύμιο για τον Γερμανό στρατιώτη του Α΄ και Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Πώς σφηνώθηκε αυτή η λέξη άραγε πίσω από το ροκ;

Το αντικείμενο είναι πολυσχιδές. Αρχίζουμε από τη θεωρία: Έχει παρατηρηθεί σωστά ότι μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το μοντέρνο ταξίδεψε από τη λογοτεχνία και τη ζωγραφική στην κουλτούρα της μαζικής κατανάλωσης. Αφήνουμε τον κινηματογράφο και μένουμε στην «εμπορική» (μη «κλασική») μουσική, δηλαδή στο ροκ, που μετατρέπεται σε κίνημα πειραματισμού, στοχασμού, ακόμα και αντίστασης περί τα τέλη της δεκαετίας του ’60. Η πορεία είναι γνωστή: Το αγγλοσαξονικό rock n’ roll δίνει τη θέση του στην ψυχεδέλεια, αυτή στο προοδευτικό ροκ (prog rock). Η εξέλιξη συνοδεύεται από νέους ήχους στην κιθάρα, καινούργιες και πιο φιλόδοξες συνθέσεις, θεματολογίες που ποικίλλουν και οι οποίες ξεπερνούν πια το δίπτυχο «πάρτυ-έρωτας». Άλλος καλλιτέχνης στρέφεται στην πολιτική, άλλος στις ανατολικές θρησκείες κ.ο.κ.

Το Krautrock προέρχεται από τη Γερμανία και εντάσσεται με τον δικό του μοναδικό τρόπο στο ανωτέρω πλαίσιο. Περιλαμβάνει μπάντες με μέλη που κατά κύριο λόγο γεννήθηκαν μετά το τέλος του δεύτερου Πολέμου ή έστω κατά τη διάρκειά του. Οι Krautrockers αφενός αντιτάσσονται στην εμπορική Γερμανική μουσική (“Schlagermusik”), αφετέρου στοχεύουν στη δημιουργία μιας μουσικής που δεν θα στέκει κάτω από τη βαριά σκιά της πεντατονικής αγγλοσαξονικής παράδοσης. Με άλλα λόγια, αναζητούν το «γερμανικό» ή τουλάχιστον το «μη αμερικάνικο», κάτι που πρακτικά αναπτύσσει δύο διανύσματα, θεωρητικά αντιφατικά, αλλά τελικά αλληλοσυμπληρούμενα: Το Krautrock αποτάσσει το αγγλοσαξονικό, εμπνεόμενο ταυτόχρονα (ή συμπορευόμενο) με την επανάσταση που συντελείται εκείνη την εποχή (late-60s κ.ε.) σ’ εκείνον ακριβώς τον χώρο.

Ο όρος Krautrock ξεκίνησε ως αστείο από τον βρετανικό Τύπο. Τον κρατάμε γιατί είναι βολικός ως σημείο αναφοράς, αν και κατ’ ουσίαν το Krautrock στέκει κάτω από την ομπρέλα του prog, δηλαδή του προοδευτικού, εφόσον ως τέτοιο εννοούμε το ρηξικέλευθο και πρωτοποριακό. Στην Αγγλία λοιπόν η σκηνή του Canterbury (Soft Machine, Gong, Caravan), οι Pink Floyd, οι Genesis, οι Yes, οι ELP, οι Jethro Tull. Στη Γερμανία οι Can, οι NEU!, οι Faust, οι Tangerine Dream, οι Kraftwerk. Οι πρώτοι Prog Rock, οι δεύτεροι… Krautrock!

---

Ἐν ἀρχῇ ἦν o Karlheinz Stockhausen, μέγας πρωτοπόρος της ηλεκτρονικής μουσικής. Και ο μαθητής αυτού, Holger Czukay, έπιασε το μπάσο και δημιούργησε τους Can. Την μπάντα που πάντρεψε με τον πλέον οξυδερκή τρόπο την κιθαριστική ψυχεδέλεια των 60s με τον αντι-αγγλοσαξονισμό των 70s. Αυτά στην Κολωνία. Στο γειτονικό Ντίσελντορφ, οι NEU! γεννούν την industrial μουσική (“Negativland”), στηρίζοντας τις συνθέσεις τους πάνω σ’ έναν επαναλαμβανόμενο, μινιμαλιστικό ρυθμό στα τύμπανα που αποκλήθηκε “Motorik”, αν και ο δημιουργός του, Klaus Dinger, προτιμούσε τον όρο “endlose gerade” (ευθεία δίχως τέλος). O Dinger προερχόταν από μια άλλη τοπική μπάντα, τους Kraftwerk.

Πέρα μακριά στο Βερολίνο, τα Krautrock σχήματα βουτούσαν στον μυστικισμό των ανατολικών θρησκειών. Οι Popol Vuh στα 1972 χαρίζουν ένα από τα πολύ πρώτα ambient δημιουργήματα (και αριστουργήματα), συνθέτοντας το soundtrack για τον νατουραλιστικό εφιάλτη του Werner Herzog που άκουγε στο όνομα “Aguirre”. Και θα συνεχίσουν με έργα που συνενώνουν επιτυχημένα την ανατολική και τη δυτική μουσική παράδοση (“Hosianna Mantra”). Και στις εσχατιές σχεδόν της ανατολικής Δ. Γερμανίας, οι Tangerine Dream προετοιμάζουν το έδαφος για όλη την ηλεκτρονική σκηνή της δεκαετίας του ’80, με album σταθμούς, όπως “Phaedra” (1974) και “Rubycon” (1975).

Πολλές πλευρές ενός τρισδιάστατου κύβου. Το Krautrock διεύρυνε τους ορίζοντες του κοινού (που παρεμπιπτόντως ανέβασε το “Phaedra” στη 15η θέση των βρετανικών charts), του μάθαινε τη μαγεία του -αναλογικού- synthesizer, του μονότονου αλλά συνειρμικού ρυθμού, του ατονικού μπάσου. Συνολικά, τον αυτοσκοπό της πρωτοποριακής δημιουργίας. Άκουγε κανείς; Πιστέψτε με, η ακτινοβολία του Krautrock φτάνει σ’ εποχές που δεν θα ζήσουμε.

---

Ας μιλήσουμε για μουσική.

1. CAN - “Mother Sky” (LP: Soundtracks, 1970)

Η πρώτη ηχογράφηση των Can με το Γιαπωνέζο Damo Suzuki στα φωνητικά προοριζόταν για την ταινία “Deep End” του J. Skolimowski. Ξεκινά με ένα οργίλο κιθαριστικό σόλο, που δίνει τη θέση του στον γνώριμο στιβαρό ρυθμό που χαρακτηρίζει τους Can. Η ατμόσφαιρα, το αφαιρετικό μπάσο, το σταθερό tempo στα τύμπανα και η υπνωτιστική φωνή του Suzuki προ(σ)καλούν τον ακροατή σε μια εμπειρία πραγματικά πρωτόγνωρη, που παραμένει τέτοια σχεδόν μισόν αιώνα μετά.  

2. KRAFTWERK - “Ruckzug” (LP: Kraftwerk, 1970)

Τα πρώτα βήματα των Kraftwerk τους βρίσκουν στο κατώφλι της νέας εποχής να δημιουργούν το καινούργιο με υλικά του παλιού. Ανθρώπινα τύμπανα, φλάουτα και οργανέτα που κατακτούν τον ηλεκτρονικό ήχο που δεν είναι ακόμα ηλεκτρονικός ήχος. Πολύ ενδιαφέρον εγχείρημα που δείχνει με ενάργεια τα θεωρητικά υλικά από τα οποία φτιάχτηκε το οικοδόμημα του (πολυσχιδούς πάντως) Krautrock.

3. CAN - “Oh yeah” (LP: Tago Mago, 1971)

Δεν θα ήταν υπερβολή να χαρακτήριζε κανείς το “Oh yeah” ως το πρώτο post punk κομμάτι. Ας πάμε όμως τον συλλογισμό ένα βήμα παραπέρα, ισχυριζόμενοι πως πρόκειται για ένα κατεξοχήν κινηματογραφικό τραγούδι, που προσωπικά δεν θα μου φαινόταν καθόλου αταίριαστο σε μια ταινία όπως τα «Νυκτόβια πλάσματα» του Tom Ford. Άλλωστε, ο δεύτερος δίσκος των Can ήταν μουσική για σινεμά.

4. NEU! - “Negativland” (LP: NEU!, 1972)

Noise και industrial ήχος που δεν έχει φτάσει ακόμα στην πλήρη εξέλιξή του (κυρίως λόγω όγκου), αν και από την οπτική της ωριμότητας μάλλον υπερισχύει, αφού το avant- garde διαθέτει το πλεονέκτημα της προνοητικότητας.  

5. POPOL VUH - “Kyrie” (LP: Hosianna Mantra, 1973)

Το σημείο συνάντησης του ανατολικού (mantra) και του δυτικού (hosianna) μέλους από το συγκρότημα που πήρε το όνομά του από το αφηγηματικό / μυθολογικό βιβλίο των Ινδιάνων της Γουατεμάλας.

6. HARMONIA - “Dino” (LP: Musik von Harmonia, 1974)

Περνούν τα χρόνια (1974 πια) και οι Harmonia, που προέκυψαν από μέλη των NEU! και των Βερολινέζων Cluster, ουσιαστικά εξελίσσουν τον ήχο των πρώτων, αφήνοντας τα ροκ ψυχεδελικά ίχνη να ενταχθούν σε πιο θαρραλέες ηλεκτρονικές αναζητήσεις. Ο μινιμαλιστικός ρυθμός σταθερά και ηχηρά παρών.

7. NEU! - “Hero” (LP: NEU! ’75, 1975)

Το πιο αξιοπρόσεκτο κομμάτι από τον δίσκο με τα δύο πρόσωπα (η πρώτη μεριά χαλαρωτικό ambient, η δεύτερη θορυβώδες proto-punk), ένα επτάλεπτο κομψοτέχνημα που χωρίς να λάμψει στον ουρανό (η μοίρα του underground) ταρακούνησε το έδαφος μέχρι που το χώμα χωρίστηκε στα δύο.

Αντί επιλόγου: Μην ξεχάσετε ν’ αφήσετε το σχόλιό σας.

Κων/νος Χρυσόγελος